Zoals de naam al duidelijk maakt, wordt in de cognitieve gedragstherapeutische behandeling sterk de nadruk gelegd op het veranderen van gedrag en de invloed van cognities op ons voelen en handelen. Cognities zijn gedachten, beelden en opvattingen. Binnen deze behandelvorm worden ook andere factoren onderzocht, zoals de invloed van eerdere, pijnlijke ervaringen en/of gebeurtenissen, en de invloed van aangeboren eigenschappen en biologische factoren.
Het cognitieve model stelt dat onze emotionele reacties in sterke mate afhangen van de wijze waarop wij gebeurtenissen en situaties interpreteren. Het gaat daarbij zowel om de aard (bijv. woede of angst) als om de intensiteit (beetje of heel erg) van de emotionele reactie. Deze emotionele reactie komt tot uitdrukking in lichamelijke reacties en gedrag.
Cognitieve therapie is een verzameling methoden om gedachten en opvattingen die leiden tot negatieve gevoelens, aan te pakken. Cognitieve therapie leert iemand zich bewust te worden van automatische gedachten, (beperkende) leefregels en de daaronder liggende overtuigingen. Gedachten, leefregels en overtuigingen oefenen namelijk een grote invloed uit op ons gedrag, hoe we met anderen omgaan en hoe we tegen de wereld aankijken.
Bij de gedragskant ligt de focus vaak op het onder ogen durven zien van gevoelens zoals angst, verdriet en boosheid en/of op gedragsverandering. Door te oefenen met het gewenste gedrag kunnen nieuwe, positieve ervaringen worden opgedaan. Hierdoor groeit het vertrouwen weer en verminderen de klachten. Er zijn diverse gedragstherapeutische technieken waarmee goede resultaten geboekt kunnen worden.
Soms is cognitieve gedragstherapie een pijnlijk proces vol onplezierige ontdekkingen. Maar het is wel ergens goed voor: vaak hebben mensen ook het gevoel dat ze eindelijk greep krijgen op iets waar ze al jaren mee worstelen.